wprowadzanie pokarmów u niemowląt

Schemat żywienia niemowląt, czyli ABC rozszerzania diety. Wskazówką dotyczącą zdrowego żywienia niemowląt jest tzw. schemat żywienia. Określa on optymalny czas wprowadzenia nowych pokarmów, np. gotowanego mięsa od 7. miesiąca, ryb 1–2 razy w tygodniu od 7. miesiąca czy możliwość podawania 3–4 jaj w tygodniu od 11.–12 Podaj dziecku do ust strzykawką do kilku mililitrów roztworu glukozy lub sacharozy (ilość zależnie od masy dziecka), a następnie smoczek do ssania. U dobrze ssących niemowląt roztwór można wlać do smoczka stosowanego do butelek, który podaje się następnie dziecku do ssania. 6. Wybierz prosty odcinek żyły. Niemowlę karmione butelką jest gotowe na wprowadzanie nowych pokarmów wcześniej, bo już po skończeniu 4. miesiąca życia dziecka. Rozszerzanie diety w tym czasie zależy od umiejętności siedzenia z podparciem dziecka, które umie już kontrolować ruchy głowy i szyi oraz jedzenie łyżeczką. Wprowadzanie nowych smaków warzyw i owoców. Tym samym można przyzwyczajać dziecko do zupek czy obiadków bezmięsnych. 4 krok -po 5 lub 6 miesiącu życia dziecka Wprowadzanie posiłków mięsnych. 2 razy na tydzień mięso zastąp rybą. 5 krok - 5 posiłków dziennie Należy pamiętać, że przy rozszerzaniu diety dziecka i wprowadzaniu nowych pokarmów jeszcze nie raz konsystencja, wygląd i zapach stolca może ulec zmianie. Pojawiać się może zmieniony rytm wypróżnień, a w stolcu mogą być widoczne niestrawione resztki pokarmowe, czasem domieszka śluzu…. nonton film mae bia 2021 sub indo. Przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecko zna wyłącznie smak mleka matki lub mleka modyfikowanego. W okolicach 6. miesiąca życia nadchodzi czas na rozszerzanie diety niemowlaka. Jak przejść przez ten etap? Początki bywają stresujące dla rodziców, lecz z czasem powinno być coraz łatwiej. Kiedy rozpocząć rozszerzanie diety niemowlaka? Wprowadzanie pokarmów stałych do diety małego dziecka należy rozpocząć w okolicach 6. miesiąca życia. Według zaleceń medycznych, w niektórych przypadkach można zacząć włączać pokarmy stałe już między 17. a 26. tygodniem. Większość niemowląt osiąga gotowość do przyjmowania pokarmów stałych dopiero po ukończeniu 6 miesięcy. W tym okresie wzrasta między innymi zapotrzebowanie na żelazo i składniki, których samo mleko nie dostarcza w odpowiedniej ilości. Niemowlę jest gotowe na rozszerzanie diety, gdy wykazuje zainteresowanie jedzeniem. Jak je rozpoznać? Dziecko musi pokazać chęć wykonywania prób przeżuwania pokarmów, wyciągać rączki po łyżeczkę, wkładać ją do buzi, sięgać po jedzenie. Niemowlę musi już umieć samodzielnie siedzieć z podparciem lub na kolanach rodzica, tak aby głowa i szyja trzymały się prosto. Jak zacząć wprowadzać pokarmy stałe do diety? Wprowadzanie stałych pokarmów do diety nie oznacza rezygnacji z karmienia mlekiem matki. Na początku dziecko powinno jedynie zapoznawać się z nowymi smakami, zapachem i konsystencją potraw. Podstawą jego diety powinno być nadal mleko, a posiłki stałe tylko jej uzupełnieniem, dlatego nowe dania należy podawać dziecku co najmniej pół godziny po karmieniu mlekiem. Z czasem odstępy między karmieniem mlekiem a podawaniem nowych pokarmów powinny się zwiększać. Jedzenie podaje się stopniowo, w małych porcjach, a potem obserwuje reakcję dziecka. Pierwszego dnia można dać dziecku do spróbowania jedynie małą łyżeczkę gotowanej marchewki, dyni, ziemniaków czy innych warzyw. Można także przygotować kaszkę lub owsiankę. Nie należy się zniechęcać, jeżeli dziecko wypluje pierwszą porcję lub w ogóle na początku nic nie zje. Być może maluch nie jest jeszcze gotowy lub nie umie przełykać. Na pewno uda się go nakarmić następnego dnia. Do przygotowywania pierwszych potraw powinno się wybierać produkty wysokiej jakości, ze sprawdzonego źródła, świeże, najlepiej warzywa i owoce sezonowe. Pokarmy nie muszą być rozgotowane lub zmiksowane na papkę. Według metody BLW można podawać maluchowi jedzenie w bezpiecznych, małych kawałkach. Na czym polega metoda karmienia dzieci BLW? BLW to metoda wprowadzania posiłków stałych do diety niemowląt, skrót pochodzi od angielskiego Baby-led Weaning, co po polsku zostało przetłumaczone jako Bobas Lubi Wybór. Według tej metody to maluch sam wybiera rodzaj pokarmu, który spożyje. Dziecko może samodzielnie decydować, którą potrawę zaproponowaną przez rodzica zje. Maluch od początku je samodzielnie rączkami, a pokarmy są podawane w formie małych kawałków, dostosowanych kształtem i rozmiarem do jego rączki. Metoda ta pomija zupełnie etap papek i przecierów. Dziecku podaje się ugotowane warzywa, dostosowane do możliwości dziecka, bez soli i cukru. Metoda BLW ma wiele korzyści, uczy dziecko samodzielności, rozwija zdolności sensomotoryczne i pobudza zmysły. Rodzic może podawać dziecku te same produkty, które je cała rodzina. Najważniejsze zasady rozszerzania diety Rozszerzanie diety niemowlaka nie jest trudne, jeśli pamięta się o podstawowych zasadach, którymi warto się kierować, bez względu na wybór metody karmienia dziecka. Podstawowa zasada mówi, że to rodzic decyduje jakie produkty podaje swojemu dziecko, a maluch decyduje czy je zje i w jakiej ilości. Oczywiście produkty podawane dziecku muszą być dla niego odpowiednie i nie mogą mu szkodzić. Warto zapoznać się ze szczegółowymi listami produktów zalecanych oraz pokarmów niewskazanych dla niemowląt. Do końca 9. miesiąca pokarmy stałe należy podawać jedynie 2-3 razy w ciągu dnia. Dziecko powinno pić wodę, nie zaleca się podawania soków, herbatek i innych napojów. Jedzenie podaje się tylko w obecności rodzica i pod jego pełną kontrolą. Maluch musi znajdować się w pozycji siedzącej, aby uniknąć ryzyka zadławienia. Continue Reading Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia należy dążyć do wyłącznego karmienia piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Zgodnie ze schematem żywienia z 2016 roku wprowadzenie żywności uzupełniającej można rozpocząć nie wcześniej niż przed 17. i nie później niż w 26. tygodniu życia stałych pokarmów przed 17. tygodniem życia dziecka nie jest dobrym pomysłem. Na tym etapie organizm niemowlęcia jest jeszcze zbyt delikatny, by strawić coś poza mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym. Mleko zawiera wszystkie składniki potrzebne niemowlęciu we właściwych czym poznasz, że Twoje dziecko jest gotowe na wprowadzenie żywności uzupełniającej?Dziecko ma swoje sposoby, by pokazać Ci, że dojrzało do pokarmów stałych i trudno Ci będzie zignorować te najważniejsze oznaki, których trzeba wypatrywać ok. 5 miesiąca życia:Dziecko jest głodne wkrótce po solidnej porcji się budzić w nocy, choć wcześniej przesypiało noc bez też ssać piąstkę lub interesować się tym, co sama również do pobrania bezpłatnego PDFa, który ułatwi Ci proces rozszerzania diety ten artykuł: Rozszerzanie diety u niemowląt – jak to „ugryźć” i czy ugryźć? Tym wstępem pragniemy poruszyć temat rozszerzania diety według nowych, jak i wcześniejszych zaleceń. Wybrać papki czy BLW? Dopajać wodą – a jeśli tak to od kiedy i w jakich ilościach? Jakie warzywka podawać w pierwszej kolejności? Kiedy owoce? Sprawdzamy, co do powiedzenia mają Eksperci z wydawnictwa „Medycyna Praktyczna” i fundacji Nutricia w ramach projektu „1000 pierwszych dni”. Dlaczego istotne jest prawidłowe żywienie niemowląt? Zacznijmy od tego, dlaczego tak ważne jest dobre zaplanowanie żywienia małego dziecka. Okazuje się, że to, co dziecko zjada w pierwszych latach, zapewnia nie tylko prawidłowe wzrastanie, ale i ma znaczenie w odległym życiu – warunkuje np.: prawidłowy rozwój mózgu i zmysłów – dzięki odpowiedniemu żywieniu dziecko lepiej wykorzysta potencjał intelektualny, prawidłowy rozwój kości, stawów i mięśni – co rzutuje na poprawną sylwetkę i odporność na złamania w drugiej połowie życia, ochronę przed otyłością w przyszłości (a otyłość powoduje wiele poważnych chorób), rzadsze występowanie wielu chorób cywilizacyjnych lub łagodzenie ich przebiegu (np. choroba wieńcowa serca, uczulenia i alergie, choroby nowotworowe). Jak widać, znaczenie żywności w pierwszych miesiącach i latach życia dziecka jest ogromne – wręcz nieocenione. Jak zatem rozszerzać dietę niemowlęcia, aby robić to z jak największą dla niego korzyścią? Sprawdzamy nowe zalecenia, które zostały opublikowane w Poradniku „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?” przy udziale wydawnictwa „Medycyna Praktyczna” oraz fundacji Nutricia w ramach projektu „1000 pierwszych dni”. Kiedy mleko może nie być jedynym pokarmem dziecka? Według nowych zaleceń – WHO – dzieci powinny być karmione wyłącznie piersią lub mlekiem modyfikowanym przez okres pierwszych 6 miesięcy życia. Wcześniej – według ekspertów – nie ma potrzeby wprowadzania innych posiłków czy napojów (w tym wody), gdyż zarówno mleko matki, jak i mleko modyfikowane, zawierają wszystkie potrzebne dla dziecka w tym wieku składniki oraz dostarczają odpowiednią liczbę kalorii. Eksperci wskazują jednak, że można ewentualnie wprowadzać niewielkie ilości innych pokarmów od 5. miesiąca życia, jednak tylko wtedy, gdy istnieją ku temu medyczne wskazania. Jednak wprowadzanie innych pokarmów po 5. czy 6. miesiącu życia nie oznacza rezygnacji z karmienia piersią czy mlekiem modyfikowanym – nadal taki sposób żywienia powinien stanowić podstawę, a posiłki typu marchewka czy inne produkty stanowią początkowo jedynie uzupełnienie karmienia mlekiem. Jak długo karmić piersią? Jak na razie nie ma wskazówek naukowców na temat tego, kiedy należy całkowicie zakończyć karmienie piersią. Zwykle zaleca się, aby po pierwszych urodzinach dziecka karmić piersią tak długo, jak potrzebuje tego matka i dziecko. Czyli decyzja należy do Ciebie i Twojego malca. Jeśli chodzi o mleko modyfikowane, przez pierwsze 6 miesięcy należy dziecku podawać tzw. mleko początkowe(oznaczone numerem 1), a po ukończeniu 6 miesiąca życia należy zacząć podawać tzw. mleko następne (oznaczone numerem 2). Inną kwestią jest zagęszczanie mleka modyfikowanego – jest to popularna modyfikacja. Rodzice dodają do porcji mleka substancję zagęszczającą, np. na bazie mączki z ziaren chlebowca świętojańskiego czy skrobi ryżowej. Substancje te ograniczają epizody ulewania. Nie są jednak w większości przypadków ani skuteczne, ani zalecane. Nie powinno się zatem tak „wzbogacać” mleka, bez konsultacji z lekarzem. Dopajanie wodą to rozszerzanie diety! Według wszystkich towarzystw medycznych na całym świecie, dziecko powinno być karmione wyłącznie piersią lub mlekiem modyfikowanym przez całe pierwsze półrocze. Eksperci zaznaczają, że wyłączne karmienie mlekiem oznacza także rezygnację z dopajania dziecka wodą – nie trzeba bowiem podawać dziecku żadnych dodatkowych płynów, jeśli trzymamy się tej zasady i nie rozszerzamy przed 6 miesiącem diety niemowlęcia. Natomiast po 6. miesiącu – lub gdy wcześniej rozpoczniesz rozszerzanie diety, należy zacząć podawać dziecku wodę do picia. Ważne jest przy tym, aby podawać czystą wodę, a nie z dodatkiem cukru czy podawanie w jej zastępstwie soczków. Jaką wodę wybrać dla niemowlaka? Zgodnie z zaleceniami polskich ekspertów – lekarzy pediatrów i dietetyków – najlepsza dla niemowląt jest woda źródlana lub naturalna woda mineralna, przy czym powinna być ona: niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa. A takie kryteria spełnia tylko kilka dostępnych na rynku produktów, jeżeli chodzi o butelkowaną wodę (na etykiecie powinna być informacja, że całkowite stężenie soli mineralnych jest mniejsze niż 500 mg/l). Można także podać dziecku wodę z kranu, z tym że powinna być ona odpowiednio przegotowana (najlepiej doprowadzić do wrzenia i gotować tak wodę jeszcze przez 5 minut; przed podaniem dziecku wody należy ją schłodzić do bezpiecznej temperatury). Wodę butelkowaną należy przechowywać w chłodnym i zaciemnionym miejscu, a po otwarciu trzeba ją spożyć w ciągu 24 godzin. Portal przygotował grafikę z popularnymi wodami, które nadają się dla małych dzieci: Woda dla niemowląt Uwaga! Nie powinno się podawać dziecku wody pochodzącej ze studni! Może być ona skażona azotanami i azotynami z wód gruntowych. Rozszerzanie diety po 6. miesiącu życia – pierwsze obawy Po pierwszych miesiącach życia w końcu zyskaliście pewną harmonię – i znów wszystko może wywrócić się do góry nogami, gdyż zaczyna się ważny etap – wprowadzanie do jadłospisu dziecka pokarmów uzupełniających. To nowe zmartwienia i obawy – czy się zakrztusi, czy polubi dany produkt, ile dziecko powinno zjadać pokarmów uzupełniających, co jeśli dziecko jeszcze nie siedzi itd. Ten etap jest bardzo trudny, ale jako rodzice powinniście pamiętać, że tylko niektóre niemowlaki akceptują od razu wszystkie smaki i nie protestują podczas rozszerzania diety. Większość dzieci ponadto nie siada od razu w 6 miesiącu, a np. w 8 – a jeśli do tego czasu nie będzie umiało stabilnie siedzieć, można i tak rozszerzać dietę, z tym że należy wypracować odpowiednią pozycję do karmienia – najlepiej z fizjoterapeutą i neurologopedą, aby zmniejszyć ryzyko zakrztuszenia. Zdolność do akceptowania nowych pokarmów i smaków zmienia się wraz z wiekiem. W pierwszych dwóch lata życia bardzo istotne jest, aby poznawane pokarmy były zdrowe, gdyż determinują one późniejsze preferencje, jeżeli chodzi o odżywianie. Na przykład preferencja smaku słodkiego pojawia się już u noworodka, a akceptacja smaku słonego u dziecka 4-miesięcznego, przy czym największe upodobanie do tego samu przejawia się między 6 a 24 miesiącem. Dodatkowo około 4 miesiąca pojawia się preferencja smaku umami – czyli smaku rosołowego oraz mięsnego. Z kolei smak gorzki i kwaśny zwykle powodują u niemowląt grymas niechęci. Mając tę wiedzę łatwiej zrozumieć, dlaczego smaku różnych warzyw czy kasz i produktów niesłodzonych, musimy uczyć dziecko stopniowo, wielokrotnie proponując dany pokarm. Jeśli więc dziecko początkowo odmawia jakiegoś pokarmu, który jest ważny (np. brokuła), proponuj mu co jakiś czas ponownie ten produkt, aż polubi jego smak. Początkowo podawaj go w niewielkiej porcji, stopniowo zwiększając. Może się zdarzyć, że dziecko odrzuci nowy lub wcześniej lubiany produkt – nie zrażaj się tym. Proponowanie tych samych produktów wiele razy – nawet 10-15 – sprawia, że dziecko stopniowo je akceptuje. Początkowo pożywienie, które nie jest słodkie, jest dla dziecka dziwne i dopiero po kilku próbach zaczyna je akceptować. Czy dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety? Generalnie zalecenia są takie, aby w przypadku karmienia piersią oraz mlekiem modyfikowanym należy rozszerzać dietę dziecku między 17 a 26 tygodniem życia. Pokarmy uzupełniające nie mają stanowić podstawy diety, tylko jak sama nazwa wskazuje, uzupełniać karmieniem mlekiem. Między 6 a 8 miesiącem życia niemowlę powinno już otrzymywać 2-3 posiłki uzupełniające, a między 9 a 24 miesiącem – 3-4 posiłki uzupełniające oraz 1-2 przekąski (np. cząstka owocu czy warzywa). Wiele mówi się ostatnio jednak o tym, że rozszerzanie diety powinno mieć początek dopiero wtedy, gdy dziecko wykaże oznaki gotowości ku temu. Na czym one polegają? Zobaczcie na poniższej infografice portalu Oznaki gotowości do rozszerzania diety Wśród oznak gotowości znajdują się następujące objawy: dziecko interesuje się jedzeniem, chwyta jedzenie i celnie trafia nim do buzi, siedzi z podparciem trzymając stabilnie głowę, próbuje żuć pokarm, nie wypycha językiem łyżeczki. Jak często wprowadzać nowy składnik podczas rozszerzania diety? Kolejna obawa młodych rodziców dotyczy tego, jakie odstępy czasowe należy zachować pomiędzy poszczególnymi składnikami na początku przygody z rozszerzaniem diety, a także czy można podać je naraz. Niestety możliwe są – chociaż zdarza się to rzadko – reakcje nadwrażliwości i większość ekspertów zaleca, aby w danym dniu wprowadzać tylko jeden nowy składnik, dzięki czemu zyskamy pewność, że dziecko dobrze go toleruje. Gdy wprowadzimy 2 czy 3 składniki naraz, nie wiemy, który wywołał ewentualne problemy – np. brzuszkowe, typu biegunka czy zaparcia. Co wprowadzać najpierw: warzywa, owoce czy produkty mięsne? Zaakceptowanie smaku warzyw jest trudniejsze niż akceptacja smaku owoców, więc eksperci zalecają, aby to warzywa były pierwszymi pokarmami uzupełniającymi. Dopiero po ok. 2 tygodniach od podania pierwszego warzywka, stopniowo proponuj dziecku owoce, jednak warzywa nadal powinny gościć w jadłospisie. Istotne jest także podawanie mięsa – o tym jednak szerzej piszemy niżej, gdyż jest to dość szeroki temat. Jak dużo powinno zjeść niemowlę podczas rozszerzania diety? Proponowane porcje pokarmów przedstawia poniższa tabela ze schematem żywienia. Porcje te mają jednak charakter orientacyjny i stanowią pewną średnią – nie trzeba ich więc rygorystycznie przestrzegać. Jeżeli dziecko je więcej lub mniej, dostosuj posiłek do jego potrzeb. Wielkości posiłków przy rozszerzaniu diety Powyższa tabela pochodzi ze wspomnianej wcześniej publikacji „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?”. Jak widać, w momencie rozszerzania diety, a więc w okolicy 5-6 miesiąca życia, wielkość porcji wynosi średnio 150-160 ml przy około 5 karmieniach na dobę. W ramach tego zalicza się zarówno spożywane mleko, jak i posiłki uzupełniające. Gdy dziecko ma 7-8 miesięcy, porcje nieco się zwiększają – do ok. 170-180 ml – ale nadal niemowlę jest karmione piersią lub mlekiem modyfikowanym, podobnie jak w kolejnych miesiącach (9-12), gdzie wielkość porcji (wraz z mlekiem) wynosi 190-220 ml. Podane ilości są oczywiście uśrednione i orientacyjne. Niektóre dzieci jedzą – zgodnie z nowymi zaleceniami dotyczącymi karmienia na żądanie – po 60 czy 90 ml 10 razy na dobę, a inne po np. 120 ml 6-8 razy na dobę. I to jest też dobre i prawidłowe! Dostosuj zatem wielkość porcji i częstotliwość karmień do potrzeb swojego dziecka. Do kiedy dziecko może jeść w nocy? Początkowo całkowicie normalne i wskazane jest nocne karmienie dziecka. Nie określono jednoznacznie momentu, do którego karmienie nocne nie jest potrzebne, ale większość niemowląt wraz z wydłużaniem przerw między posiłkami i zwiększaniem jednorazowo spożywanych porcji, rzadziej budzi się na karmienie. Jeśli jednak dziecko w drugim półroczu nadal domaga się częstego jedzenia nocą, można dać mu zamiast posiłku do picia wodę. Wówczas w ciągu dnia zacznie zjadać więcej, aby zaspokoić dobowe zapotrzebowanie kaloryczne i odżywcze. BLW czy papki, czyli jaka powinna być konsystencja pokarmów? Podczas 1 roku życia dziecko nabywa wielu nowych umiejętności – w tym także gryzienia oraz żucia pokarmów stałych, przy czym umiejętność gryzienia kształtuje się nawet do ukończenia 24 miesiąca życia. Największe jednak możliwości nauczenia się tych kompetencji, dziecko posiada między 6 a 10 miesiącem, mimo że dopiero pojawiają się zęby mleczne (w wiele dzieci jeszcze ich nie ma) – nie jest to przeszkodą w nauce gryzienia. Pokarmy stałe, jeśli są miękkie, niemowlę rozgniata zarówno dziąsłami, jak i językiem o podniebienie. Konsystencja posiłków: papki czy BLW? Powyższa tabela pokazuje proponowaną kolejność oraz wiek wprowadzania pokarmów pod względem konsystencji – według zaleceń WHO. Początkowo – w wieku 6-8 miesięcy proponuje się gęstą kaszę, owsiankę, gładkie pure. Następnie - wieku 9-11 miesięcy – WHO proponuje podawanie rozdrobnionych pokarmów z rodzinnego stołu – papki i pure z grudkami lub drobno posiekane pokarmy. Następnie po 12 miesiącu, proponuje się podawanie większych i twardszych kawałków pokarmów do rączki z rodzinnego stołu. Przy czym takie pokarmy powinny być bez dodatku soli, cukru i ostrych przypraw. Mając na uwadze powyższe zalecenia, wydaje się, że metoda BLW (ang. Baby Led Weaning) polegająca na podawaniu dziecku od razu pokarmów stałych bez rozdrabniania czy miksowania, kłóci się z wytycznymi ekspertów. W tym szaleństwie jednak jest metoda. BLW opiera się bowiem na ominięciu etapu karmienia łyżeczką pokarmami typu papka. Dziecku, które już samo siedzi, podaje się kawałeczki stałych, z początku miękkich pokarmów: warzyw, owoców, makaronów. Pokarm ma taką formę, aby dziecko chwyciło go do rączki. Taki sposób ma pozwalać dziecku samodzielnie poznawać nowe pokarmy. Według autorów BLW dziecko nauczy się tym sposobem spożywania posiłków samodzielnie w ciągu kilku miesięcy. Pozytywne aspekty takiej metody dotyczą kształtowania u dziecka umiejętności samoregulacji, zarówno apetytu, jak i sytości. Niestety są też pewne zagrożenia związane z BLW, pokusa podawania dziecku posiłków z rodzinnego stołu – które niestety nie są zwykle dostosowane ani do potrzeb, ani możliwości układu pokarmowego niemowlaka. Po drugie, taki jadłospis może być źle zbilansowany i dostarczyć nieodpowiednią liczbę kalorii, a także spowodować niedobory żelaza. Kolejna sprawa to ryzyko zadławienia – w przypadku przyjmowania pokarmów, które nie są papkami, jest większe ryzyko, że finał będzie tragiczny w przypadku zakrztuszenia – zwłaszcza, jeśli dziecko jeszcze stabilnie nie siedzi. Czy podawać niemowlakowi herbatki i soczki? Herbata dawniej była podawana praktycznie wszystkim niemowlętom. Jednak obecnie wiemy, że podawanie tak małym dzieciom herbaty stwarza duże ryzyko dla ich zdrowia: zawartość garbników wiążących żelazo sprawia, że zostaje ono gorzej przyswajane, przez co istnieje większe ryzyko anemii. Jeśli chodzi natomiast o soki owocowe, to obecne zalecenia mówią o rozpoczęciu ich podawania dopiero o 13 miesiącu życia (ale powinien być to 100% sok owocowy, chociaż specjaliści uważają, że zawsze zdrowsze są całe owoce). W 1. roku życia zaleca się w celu zaspokojenia pragnienia podawane pokarmu matki, mleka modyfikowanego lub czystej wody. Sok owocowy lub warzywny nie jest ponadto niezbędny w żywieniu dzieci – nawet do 3 roku życia. Nadmierne spożycie soków w tym wieku sprzyja nieprawidłowym przyrostom masy ciała i rozwoju próchnicy zębów. Od kiedy i po co wprowadzać mięso i ryby? Mięso dobrej jakości powinno być wprowadzane do jadłospisu jak najwcześniej (oczywiście zgodnie z opisanymi wcześniej zalecenia), gdyż stanowi ono wartościowe źródło wielu niezbędnych składników: żelaza – budulca krwinek czerwonych oraz składnika ważnych enzymów, dzięki którym dziecko lepiej się rozwija, pełnowartościowego białka – dziecko go potrzebuje do dynamicznego rozwoju, karnityny – to związek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mitochondriów, cynku – wspomagającego odporność, kwasu arachidonowego – to istotny kwas tłuszczowy niezbędny do prawidłowego rozwoju mózgu, wzroku, serca, a także funkcjonowania układu odpornościowego, witaminy B12 – wspomaga ona produkcję erytrocytów i funkcje nerwów. Z powyższych powodów mięso jest konieczne dla dziecka już około 6 miesiąca życia – szczególnie ze względu na zawartość łatwo przyswajalnego żelaza. Niemowlętom można podawać mięso z indyka, kurczaka, gęsi, kaczki, mięso wołowe, jagnięce, mięso z królika. Wybieraj przy tym mięso dobrej jakości – z certyfikatami jakości. Zacznij od porcji ok. 10 g gotowego mięsa dziennie – dodając ją np. do przecieru z jarzyn. Porcję zwiększaj stopniowo do 20 g pod koniec 1. roku życia. Uwaga! Nie podawaj dziecku mięsa przetworzonego, np. wędlin, mielonek, kiełbas, kabanosów czy parówek – produkty te zawierają zwykle dużo tłuszczu, soli oraz szkodliwych azotanów czy azotynów. Poza mięsem warto podawać dziecku ryby, gdyż są źródłem wartościowego białka i zdrowych tłuszczów wielonienasyconych, w tym DHA, które pełnią niebagatelną rolę w rozwoju mózgu, wzroku, nerwów oraz układu immunologicznego. Podawaj dziecku najlepiej tłuste ryby morskie wolno żyjące, przy czym zwróć uwagę, czy dany gatunek nie jest narażony na substancje toksyczne, które dostają się do wód śródlądowych i morskich. Wśród polecanych gatunków znajdują się: dorsz, flądra, łosoś norweski hodowlany, morszczuk, makrela atlantycka, pstrąg hodowlany, ryba maślana, serdela, sardynka, sum, szprot, krab, krewetki, kalmary, ostrygi, langusta. Sporadycznie można podać halibuta, karpia, okonia czy śledzia. Unikaj natomiast łososia bałtyckiego wędzonego, makreli królewskiej, pangi, szczupaka, szprotki czy rekina, a także tuńczyka, węgorza amerykańskiego i tilapii. Nie powinno się też podawać ryb drapieżnych, gdyż te żywią się innymi gatunkami i mogą kumulować więcej metylowych pochodnych rtęci od innych gatunków. Rybę podawaj w małych porcjach i na początku nie częściej niż raz na tydzień. Co może uczulać dziecko? Część dla rodziców małych alergików Jeśli Twoje dziecko jest alergikiem (np. ma alergię na białka mleka krowiego), nieco ostrożniej wprowadzaj kolejne pokarmy. Do alergizujących produktów należą ryby, jaja, mleko krowie, pszenica, soja, orzechy, owoce morza. Wprowadzając te produkty bądźmy ostrożni, jednak według lekarzy nie powinno się ich unikać profilaktycznie i opóźniać moment wprowadzenia do diety. A co z glutenem w diecie niemowlaka? Gluten to mieszanina białek roślinnych, naturalnie występująca w różnych ziarnach zbóż, np. pszenicy, jęczmieniu czy życie. Jest zatem składnikiem wielu produktów: kasz, makaronów, pieczywa. Niektóre dzieci mogą nie tolerować glutenu, co objawia się alergią na gluten, która z wiekiem jednak przemija. Niekiedy występuje choroba trzewna – czyli celiakia – i to jest trwała nietolerancja glutenu, występująca już o wiele rzadziej. Obecne zalecenia są takie, żeby wprowadzać gluten do diety dziecka do 1. roku życia – tak jak inne pokarmy uzupełniające. Eksperci radzą unikać jednak wprowadzania dużej ilości w pierwszych miesiącach. Kiedy podać mleko krowie? Mleko krowie nie powinno być podawane dziecku przed ukończeniem 1. roku życia. Co więcej, po ukończeniu 12 miesiąca spożycie mleka krowiego przez dziecko nie powinno przekroczyć 500 ml na dobę. Mleko krowie nie jest dostosowane ani do potrzeb, ani możliwości niemowlaka, gdyż ma małe stężenie żelaza, utrudnia jego wchłanianie, może powodować stan zapalny jelit, a nawet niewidoczne krwawienie z przewodu pokarmowego. Zawiera ponadto za dużo białka i soli mineralnych, co obciąża nerki niemowlęcia. Podane zbyt wcześnie sprzyja alergii na mleko. W kwestii mleka wychodzi także temat serów – gdyż są one z niego otrzymywane. Można jednak sięgnąć po ser, gdyż jest on dobrym źródłem białka i wapnia. Sery zawierają ponadto fosfor, cynk, a także witaminy: A, B2 i B12. Można wybrać różne rodzaje serów z mleka krowiego, owczego i koziego, ale należy zachować umiar, gdyż nie są to produkty do końca dostosowane do układu pokarmowego niemowlaka. Wybierając ser pamiętaj, by sięgać po sery podpuszczkowe o łagodnym smaku i z małą zawartością soli. Można od czasu do czasu dać malcowi plasterek mozzarelli, fety czy ricotty lub serek wiejski (serek ziarnisty). Można też podać ser twarogowy pełnotłusty, serek homogenizowany naturalny. Nie poleca się natomiast podawania serów z niepasteryzowanego mleka – np. serów pleśniowych. Uwaga na miód, sól i cukier Kiedyś miodem smarowano np. dziecku smoczek, aby chciało go zassać. Według pradawnych przekonań miód leczy, chroni, wzmacnia. Niestety dzisiaj okazuje się, że bywa skażony bakteriami wywołującymi groźną chorobę – botulizm niemowląt. Z tego powodu przed ukończeniem 1. roku życia absolutnie nie powinno się podawać dziecku miodu. Kolejny zakazany produkt, to sól i cukier. Sól szkodzi zdrowiu w nadmiarze, co jest udowodnione naukowo – a nietrudno o przedawkowanie sodu (czyli soli), gdyż solone są niemal wszystkie produkty, takie jak sery czy mięsa. Nie trzeba zatem obawiać się niedoborów tego składnika, a raczej jego nadmiaru. U niemowląt spożywających dużo soli wzrasta ciśnienie tętnicze krwi, co zwiększa ryzyko nadciśnienia w przyszłości. Cukier również nie jest zdrowy dla człowieka, a zwłaszcza dla niemowląt. Przykładowy schemat rozszerzania diety – krok po kroku Wiemy już czego unikać, a czego nie należy się bać, a co jest niezbędne w rozszerzaniu diety, aby Maluch zdrowo się rozwijał. Poniżej przedstawiamy listę produktów, które należy wdrożyć podczas rozszerzania diety: jaja – 1-2 razy w tygodniu, ryby – 1 raz w tygodniu, mięso – nawet codziennie, warzywa – codziennie, owoce – codziennie, ale w mniejszej ilości niż warzywa (jako deser), woda – przy rozszerzaniu diety należy podawać dziecku wodę, nadal mleko jest podstawowym pokarmem dziecka, witaminy i inne pierwiastki – podawaj dziecku witaminę D (witamina ta jest niezbędna w rozwoju kości, w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego i innych aspektach ważnych dla zdrowia), a jeśli w diecie jest za mało kwasów DHA, należy także podawać suplement z tymi kwasami; innych witamin nie trzeba podawać, chyba że dziecko ma niedobory i lekarz wskaże, co należy suplementować. Dodatkowo podajemy także przykładowy schemat żywienia – rozszerzania diety – jeśli chodzi o wprowadzanie kolejnych pokarmów. I tak kolejno w 5-6 miesiącu można podać np. marchew, brokuły, dynię i inne warzywa, pierwsze owoce (jabłko, banan, gruszkę), jajko, pure ziemniaczane, mięso, kaszki, kleiki, produkty zbożowe oraz wodę do picia – bez ograniczeń. W 7-8 miesiącu można włączyć kolejne gatunki mięsa i ryby, a warzywa i owoce nie muszą być już gotowane, tylko podane na surowo – ale rozgniecione. Jak rozszerzać dietę dziecku? Co radzą eksperci? Obejrzyj! Poniżej przedstawiamy także kilka filmików, w których eksperci tłumaczą, jak można rozszerzać dziecku dietę. Oglądajcie! Bibliografia „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?” - Nutricia i Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. Szajewska H., Socha P. i in, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria, 2014; 11: 321–338. Jas-Baran M., Chorążyczewska T.: U malucha na talerzu. Zdrowa dieta dla niemowląt. Wydawnictwo Publicat, Poznań, 2011. Rapley G., Murkett T.: Bobas lubi wybór. Twoje dziecko pokocha dobre jedzenie. Wydawnictwo Mamania, Warszawa, 2010. Woś H., Staszewska-Kwak A.: Żywienie dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008. Woś H., Weker H., Jackowska T. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Standar. Med. Interna, 2010; t. 1: 7–15. Rozszerzanie diety niemowlęcia to często wyjątkowy, a zarazem trudny czas dla rodziców. Prawidłowe wprowadzanie nowych pokarmów w odpowiednim czasie warunkuje dalszy rozwój dziecka, tzw. programowanie żywieniowe. Ważne, aby pokarmy były wprowadzane w odpowiedniej kolejności, temperaturze, konsystencji i ilości. Forma podania również budzi wiele kontrowersji. Coraz częściej rodzice stosują metodę BLW (ang. baby-led weaning), dzięki czemu dziecko poznaje produkty żywieniowe poprzez więcej receptorów. Schemat żywienia niemowląt cały czas ulega zmianom, dlatego ważne jest, aby zapoznać się z najnowszymi wytycznymi. Prawidłowo rozszerzana dieta u niemowląt warunkuje stan zdrowia malucha na kolejne lata. Wpływa na rozwój stawów, kości, mięśni, ponadto chroni przed otyłością oraz chorobami cywilizacyjnymi. Często rodzice z powodu braku wiedzy na temat rozszerzania diety popełniają wiele błędów. Do najczęściej występujących należy: podawanie soków (zamiast mleka lub dodatkowo), brak suplementacji diety dziecka witaminą D3, zbyt późne wprowadzanie pokarmów lub opóźnianie wprowadzania najczęściej glutenu, ryb i jaj, dosładzanie i dosalanie potraw, dostarczanie dziecku za wcześnie tzw. „produktów z rodzinnego stołu”, takich jak grzyby czy kapusta. Złotym standardem żywienia niemowląt jest karmienie piersią przez minimum sześć miesięcy i poleca się je tak długo, jak jest to pożądane zarówno dla mamy, jak i dla dziecka. Pokarm kobiecy jest substancją biologicznie czynną, zawierającą ponad 80 enzymów ułatwiających trawienie, poprawiających odporność nieswoistą [1]. Pokarm mamy dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych – w tym cennych immunoglobulin, odpowiedzialnych za odporność maluszka – limfocyty T, B, makrofagi oraz neutrofile. Ponadto chroni przed chorobami infekcyjnymi przewodu pokarmowego, chłoniakiem, białaczką, hipercholesterolemią, zapaleniem ucha środkowego oraz układu oddechowego. Zmniejsza ryzyko otyłości i cukrzycy u pociechy w przyszłości. Karmienie piersią niesie również mnóstwo korzyści dla mamy poprzez złagodzenie krwawienia poporodowego, szybszą utratę masy ciała, mineralizację kości, a także zmniejszone ryzyko zachorowania na raka piersi lub jajników w przyszłości. Niezależnie jednak, czy mama karmi piersią czy mlekiem modyfikowanym, już po ukończeniu 4. miesiąca życia niemowlęcia można wprowadzić pierwszy produkt inny niż mleko (jeden posiłek uzupełniający). Zaleca się, aby wprowadzać pokarmy po ukończeniu 17. tygodnia życia (po ukończeniu 4. miesiąca) i nie później niż w 26. tygodniu (początek 7. miesiąca) – patrz tabela 1. Do ukończenia 4. miesiąca nie należy podawać dziecku innych produktów niż Tabela 1. Wprowadzanie pokarmów uzupełniających (na podstawie [2]) Wprowadzanie pokarmów uzupełniających nie wcześniej niż w 17. (początek 5. nie później niż w 26. (początek 7. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Nie należy również dopajać wodą lub sokami. Zdolność malucha do akceptacji nowych pokarmów zmienia się wraz z wiekiem, natomiast to właśnie pierwsze dwa lata życia odgrywają kluczową rolę, jeśli chodzi o preferencje smakowe w przyszłości. Poleca się, aby wprowadzać nowy pokarm w odstępie minimum trzech dni. Podając dziecku gotowaną marchewkę w poniedziałek, warto podać ją również we wtorek i środę. Dzięki temu rodzic może zauważyć ewentualną reakcję alergiczną u niemowlęcia. Po trzech dniach możemy próbować z nowym produktem. Ważne, aby rozszerzanie diety rozpocząć od podania warzywa, a nie owocu. Maluch po poznaniu słodkiego smaku będzie mniej chętnie próbował warzyw. Należy zacząć od wprowadzania warzyw przez pierwsze dwa tygodnie, a dopiero później przejść do owoców [2]. Na początku powinny być to małe porcje, dwie lub trzy łyżeczki np. gotowanego i zmiksowanego brokułu, kalafiora czy marchewki. Z owoców warto zacząć od polskich, takich jak jabłka czy gruszki. W badaniach naukowych wykazano, że dzieci potrzebują od 8 do 15 prób podania nowej potrawy dla jej polubienia, dlatego ważne jest, aby rodzice nie poddawali się po jednorazowym podaniu produktu, myśląc, że dziecko czegoś nie lubi [2]. Badania dowodzą, że dzieci karmione mlekiem mamy łatwiej akceptują inne smaki niż mleko, ponieważ mleko kobiece zmienia swój smak w zależności od diety mamy, natomiast mleko modyfikowane zawsze smakuje tak samo. Należy pamiętać również, że to dziecko decyduje, ile zje, dlatego warto obserwować jego zachowanie, aby go nie przekarmić ani nie zmuszać do jedzenia. Takie zachowania mają wpływ w wieku dorosłym na umiejętność odróżniania głodu od sytości. Gdy dziecko będzie najedzone, wówczas zacznie grymasić, odmawiać przyjęcia pokarmu, odpychać łyżeczkę, wypluwać. Rodzic z pewnością zauważy brak apetytu dziecka [3]. Nie ma danych, które dowodzą, że wprowadzanie pokarmów uzupełniających < 6. jest szkodliwe lub korzystne dla zdrowia. Dotyczy to również pokarmów o właściwościach potencjalnie alergizujących (takich jak jajo, kaszki zbożowe, ryby i orzeszki ziemne, gluten). Najważniejsze, aby obserwować niemowlę i jego rozwój. Jeśli dziecko potrafi usiąść z podparciem, oznacza to, że jest gotowe na podanie produktów innych niż mleko. Każde dziecko wykazuje się innym stopniem rozwoju osobniczego, dlatego czas na podanie pierwszego posiłku uzupełniającego mieści się w widełkach. W 6.–8. miesiącu niemowlę powinno otrzymywać dwa, trzy posiłki uzupełniające. Karmienie nocne należy zakończyć po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia. Dokarmianie w nocy może spowodować próchnicę zębów u niemowlaka. Pod koniec pierwszego roku życia niemowlę powinno spożywać cztery lub pięć posiłków w ciągu dnia oraz jedną, dwie przekąski (posiłki uzupełniające). Niezwykle ważną kwestią jest również konsystencja pokarmów. Największe możliwości zdobycia kompetencji żucia i gryzienia niemowlę wykazuje między 6. a 10. miesiącem życia (tabela 2). Tabela 2. Umiejętności w zakresie karmienia i przykładowe pokarmy podawane w pierwszych 24. miesiącach życia [2] Wiek [miesiące] Umiejętności Rodzaj pokarmów Przykłady pokarmów* 0.–6. Ssanie i połykanie Płyny Mleko matki/mleko modyfikowane 4.–7. Początkowe „mielenie" językiem, silny odruch ssania, cofanie się odruchu wymiotnego do tylnej części języka Gładkie purée Mleko jw. Gotowane zmiksowane warzywa (np. marchew) lub owoce (np. banan), mięso lub purée ziemniaczane, kaszki 7.–12. Oczyszczanie łyżki wargami, gryzienie, żucie, ruchy języka na boki, rozwój drobnej motoryki umożliwiający samokarmienie Bardziej zróżnicowane rozdrobnione lub posiekane pokarmy, produkty podawane do rączki, pokarmy z rodzinnego stołu Mleko jw. Zmielone mięso, rozgniecione gotowane warzywa i owoce, posiekane surowe warzywa i owoce (np. banan, melon, pomidor), kasze, pieczywo 12.–24. Żucie, stabilizacja żuchwy Pokarmy z rodzinnego stołu Mleko jw. Wszystkie produkty i pokarmy z rodzinnego stołu, przy założeniu stosowania zbilansowanej, zdrowej diety * Mleko podawane jest z piersi, butelki ze smoczkiem lub otwartego kubka. Pozostałe pokarmy podajemy łyżeczką. Ponadto u większości dzieci około 6. miesiąca pojawiają się pierwsze ząbki. Ważne, aby karmienie łyżeczką odbyło się, jeszcze zanim pojawi się pierwszy ząb. Wyrzynanie się zębów i ból z tym związany może utrudniać dziecku jedzenie pokarmu z łyżeczki, a nawet powodować niechęć. Jeśli rodzice zdążą zapoznać malucha z łyżeczką, rozwój zębów nie wpłynie negatywnie na spożywanie posiłków. Dzieci samodzielnie odrzucają pokarmy, których żucie sprawia im trudność, dlatego pokarmy stałe (rozdrobnione i papki) zaleca się wprowadzać stopniowo już w 6.–7. miesiącu życia. W 8. miesiącu można podać przekąski do samodzielnego jedzenia, a pod koniec 12. miesiąca maluch może jeść posiłki o dowolnej konsystencji. W 6. miesiącu życia należy uczyć dziecko picia z kubka otwartego. Służy to nauce zastępowania odruchu ssania popijaniem. Dziecko, które ukończyło pierwszy rok życia, nie powinno pić z butelek ze smoczkiem [5]. Coraz częściej młodzi rodzice stosują metodę BLW (ang. baby-led weaning). Jest to metoda opierająca się na pominięciu etapu karmienia łyżeczką, a zamiast tego podawanie maluchowi, który potrafi samodzielnie siedzieć, czyli około 6.–7. miesiąca życia, pokarmów papkowatych lub w całości (ugotowanych), które dziecko jest w stanie wziąć w rękę. Dzięki tej metodzie niemowlę poznaje pożywienie również zmysłami dotyku. Poznaje strukturę oraz konsystencję większą ilością zmysłów [7]. Można tę metodę stosować naprzemiennie z łyżeczką (tabela 3). Tabela 3. Zalety i wady stosowania metody BLW (na podstawie [7]) Zalety stosowania metody BLW Wady stosowania metody BLW Możliwość traktowania jedzenia jako przyjemności Spożywanie posiłków wspólnie z rodziną Wygoda spożywania posiłków poza domem Kształtowanie właściwych zwyczajów żywieniowych Poznawanie nowych smaków Minimalizowanie kontrolowania jedzenia przez matkę Nieporządek spowodowany przez dziecko podczas samodzielnego jedzenia Możliwość zakrztuszenia Wyższe spożycie tłuszczów, tłuszczów nasyconych Ryzyko niedostatecznej podaży składników mineralnych, witamin oraz błonnika pokarmowego * Mleko podawane jest z piersi, butelki ze smoczkiem lub otwartego kubka. Pozostałe pokarmy podajemy łyżeczką. W 6. miesiącu życia niemowlęcia należy pamiętać o wprowadzeniu produktów bogatych w żelazo. Są nimi na przykład: mięso (na początku kurczak, królik, indyk, gęś), ryby, produkty zbożowe. Zaleca się wprowadzać jedno jajko ugotowane na twardo dwa razy w tygodniu. Według najnowszych badań nie zaleca się już opóźniania wprowadzania produktów potencjalnie alergizujących, nie ma to bowiem wpływu na zmniejszenie ryzyka alergii. Natomiast jeśli w rodzinie występuje alergia pokarmowa (u rodziców lub dziadków), dziecko może być na nią narażone. W takim przypadku zaleca się podać produkt niemowlęciu nawet wcześniej. Według najnowszych zaleceń dziecko po 4. miesiącu życia może spożywać masło orzechowe lub mąkę z orzechów arachidowych z pokarmem, wodą lub mlekiem modyfikowanym w ilości 1–3 łyżeczek od jednego do trzech razy w tygodniu [2]. Zgodnie ze stanowiskiem EFSA z 2019 roku wprowadzanie do diety glutenu należy rozpocząć tak samo, jak wprowadzanie wszystkich produktów innych niż mleko. Nie ma konieczności opóźniania wprowadzania glutenu do diety. Niemowlętom i dzieciom do trzech lat nie zaleca się podawać podrobów i przetworów mięsnych (kiełbasy, wędzonek, konserw, parówek). Niezwykle ważnym produktem w diecie niemowląt są ryby. Są one głównym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3, w tym DHA. Zaleca się, aby niemowlę jeden lub dwa razy w tygodniu spożywało ryby, takie jak: śledź, łosoś, szprot, sardynki, pstrąg, flądra, dorsz, morszczuk i makrela atlantycka [2]. Nie zaleca się spożywania przez dzieci ryb drapieżnych: miecznika, makreli królewskiej, rekina, tuńczyka oraz płytecznika. Produktem, na który warto uważać w żywieniu niemowląt, jest ryż oraz napojowe ryżowe we względu na wchłanianie przez ryż arsenu. Ma on działanie karcynogenne. Zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN, w żywieniu niemowląt nie należy stosować płynnych preparatów ryżowych. Pokarmu niemowlęcia nie powinno się dosładzać ani dosalać. Wystarczające spożycie (AI) sodu w diecie dziecka do 6. miesiąca wynosi około 120 mg i jest w całości pokrywane w ramach spożywanego mleka mamy lub modyfikowanego. Dzieci w wieku 7.–11. miesiąca życia powinny spożywać nie więcej niż 0,2 g soli dziennie. Jest to ilość, jaka naturalnie znajduje się w produktach spożywczych. Dodatkowa sól z solniczki jest absolutnie zbędna. Kolejnym produktem, którego nie podajemy niemowlakowi, jest miód, może on zawierać przetrwalniki bakterii Clostridium botulinum powodujące botulizm dziecięcy – zakażenie laseczką jadu kiełbasianego. Po pierwszym roku życia miód może być bezpiecznie podawany [8]. Jeśli chodzi o napoje, dziecko do 6. miesiąca życia powinno pić tylko mleko kobiece lub modyfikowane, natomiast po 6. miesiącu można podawać dodatkowo wodę. Zapotrzebowanie niemowlęcia na płyny wynosi 800–1000 ml na dobę. Obejmuje wodę, mleko mamy lub modyfikowane oraz wodę obecną w żywności. Należy pamiętać, że nie zaleca się dzieciom do ukończenia pierwszego roku życia podawania mleka krowiego ze względu na jego skład ubogi w żelazo, dużą ilość składników mineralnych, które obciążają nerki, oraz nadmierne obciążenie trudno strawnym białkiem [6]. Niezwykle ważnym składnikiem diety niemowlęcia jest witamina D3. Dostarcza się ją głównie poprzez ekspozycję na słońce, jednak niemowlęta na początku nie powinny być wystawiane na słońce przez zbyt długi czas, dlatego niezbędna jest suplementacja już od pierwszego dnia życia w dawce 400 IU na dobę w pierwszych 6 miesiącach oraz 400–600 IU od 7. miesiąca do roku. Witamina D jest niezbędna do rozwoju kości i zębów, a także potrzebna do metabolizmu wapnia i fosforu. Nie istnieje konieczność dodatkowej suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3 u dzieci karmionych piersią, ponieważ otrzymują ich odpowiednią ilość wraz z mlekiem matki. Warto, aby mama suplementowała w czasie laktacji DHA w dawce 400–600 mg na dobę. W przypadku niskiego spożycia ryb przez mamę zaleca się suplementację w dawce nawet 600–1000 mg na dobę (u mamy). Również dzieci karmione mieszanką modyfikowaną mają zapewnioną wystarczającą podaż kwasów tłuszczowych omega-3, dlatego też dodatkowa suplementacja jest niepotrzebna [15]. Podsumowanie Żywienie niemowląt ma niebagatelny wpływ na programowanie metaboliczne, co przyczynia się do przyszłego rozwoju malucha. Rozszerzanie diety może stać się dla rodziców nie lada wyzwaniem, dlatego warto jeszcze przed przyjściem dziecka na świat zapoznać się z aktualnymi rekomendacjami dotyczącymi żywienia. Przestrzeganie zasad odpowiedniego rozszerzania diety dziecka i suplementacji zarówno u mamy, jak i u niemowlęcia, może zapewnić pozytywny wpływ na jego dalszy rozwój oraz zachowanie zdrowia w późniejszym wieku. Bibliografia Horwath A., Rachtan-Janicka J., Rybak A. i wsp. Poradnik żywienia niemowląt krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin. Medycyna praktyczna, Kraków 2014. Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy medyczne/Pediatria, 2021. Caroline Kumaran K. Metabolic programming in early life in humans, 9 October 2018. Kościej A., Skotnicka-Graca U., Ozga I. Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci. Probl Hig Epidemiol, 2017, 98(2), 110–117. Toporowska-Kowalska E., Funkowicz M. Kształtowanie preferencji smakowych we wczesnym okresie życia. Standardy Medyczne/Pediatria, 2015 T. 12, 689–697. Hozyasz Radomyska B., Gryglicka H. Kiedy wprowadzać mleko krowie do diety młodszych dzieci? When cow’s milk can be introduced to the diet of the infant and young children? Pediatr Med Rodz, 2009, 5 (1), 23–26. Białek-Dratwa A., Soczewka M., Grochowska-Niedworok E., Rozszerzanie diety niemowlęcia z wykorzystaniem metody baby-led weaning („bobas lubi wybór”). Introduction of complementary foods to infant diet using baby-led weaning. Pediatr Med Rodz, 2020, 16 (4), 362–367. Pietrobelli A., Agosti M. i wsp. Nutrition in the First 1000 Days: Ten Practices to Minimize Obesity Emerging from Published Science. Public Health, 2017, 14, 1491. Stephen M. Borowitz, First Bites – Why, When, and What Solid Foods to Feed Infants, Front. Pediatr, 26 March 2021. Garcia-Larsen V., Ierodiakonou D., Jarrold K. i wsp. Diet during pregnancy and infancy and risk of allergic or autoimmune disease: A systematic review and meta-analysis. PLoS Med, 15(2), 2017. Boscarino G., Giulia Conti M., Pagano F. i wsp. Complementary Feeding and Growth in Infants Born Preterm: A 12 Months Follow-Up Study. Children 2021, 8, 1085. Lyrad K. Riley, MD, MPH, Rupert J., Boucher O., Nutrition in Toddlers, American Family Physician, Volume 98, Number 4, August 15, 2018. Nicklaus S., The Role of Dietary Experience in the Development of Eating Behavior during the First Years of Life, Ann Nutr Metab 2017, 70, 241–245. Gruszfeld D., Socha P., Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria, 2013. Filder-Witoń E., Mikołajczak K., Waberska M., i wsp. Żywienie niemowląt a aktualne rekomendacje. Nowiny Lekarskie 2010, 79, 5, 356–361. Lewicka-Rabska A., Felińczak A., Gerreth K. Karmienie piersią a próchnica u niemowląt i małych dzieci – przegląd piśmiennictwa. Dental forum /1/2015/XLIII.

wprowadzanie pokarmów u niemowląt